header-contact
+48 698 008 007 kontakt@bezhalogenowe.pl
Koszyk
Norma PN-EN 13501-1:2019-02
Norma PN-EN 13501-1:2019-02 - Część 1: Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków, na podstawie badań reakcji na ogień.
W niniejszej normie, określono procedurę klasyfikacyjną w zakresie reakcji na ogień dla wszystkich wyrobów budowlanych, łącznie z wyrobami wbudowanymi w elementy budynków.
Wyjątek, stanowią kable elektroenergetyczne, sterownicze i telekomunikacyjne, które są objęte normą PN-EN 13501-6. Wyroby są rozpatrywane w odniesieniu do warunków ich końcowego zastosowania.
Zakres normy PN-EN 13501-1:2019-02
Określa procedurę klasyfikacji reakcji na ogień wszystkich wyrobów budowlanych, łącznie z tymi wbudowanymi w elementy budynków. Wyjątek stanowią jedynie kable elektroenergetyczne, sterownicze i telekomunikacyjne - ich klasyfikację ogniową reguluje odrębna norma (PN-EN 13501-6).
Norma rozróżnia trzy grupy wyrobów objętych klasyfikacją:
-
(a) wyroby budowlane ogólnego zastosowania (ściany, sufity, izolacje, itp., z wyłączeniem podłóg i izolacji rur),
-
(b) podłogi (pokrycia podłogowe),
-
(c) liniowe wyroby do izolacji termicznej rur.
Dla każdej z tych kategorii przewidziano oddzielne klasy reakcji na ogień (odpowiednio klasy A1-F dla wyrobów ogólnych, A1fl-Ffl dla podłóg oraz A1L-FL dla izolacji rurowych). Klasyfikacje odnoszą się do wyrobów w ich warunkach końcowego zastosowania (uwzględniając np. sposób zamocowania, tło, orientację materiału), tak aby ocena odpowiadała rzeczywistemu zachowaniu się wyrobu w pożarze.
Klasyfikacja ogniowa materiałów budowlanych
Europejski system klasyfikacji (tzw. Euroklasy) dzieli materiały budowlane - poza posadzkami i izolacjami rur - na siedem klas reakcji na ogień: A1, A2, B, C, D, E, F. Klasa A1 jest najwyższa (najbezpieczniejsza), zaś F najniższa. Intuicyjnie klasy te odpowiadają roli, jaką materiał może odegrać w rozwoju pożaru - od niepalnych (A1) poprzez ograniczanie rozprzestrzeniania ognia (B, C) aż do materiałów łatwopalnych (E, F). Poniżej przedstawiono ogólne charakterystyki klas podstawowych:
-
A1 - materiał niepalny, nie uczestniczy w pożarze nawet w warunkach pożaru rozwiniętego; nie zapala się i nie wydziela zauważalnych ilości ciepła ani dymu.
-
A2 - materiał prawie niepalny; w warunkach rozwiniętego pożaru może wydzielać jedynie nieznaczne ilości ciepła i dymu, nie wpływając istotnie na rozwój pożaru.
-
B - materiał trudno zapalny, o bardzo ograniczonym udziale w pożarze. W kontrolowanych badaniach nawet przy dużym źródle ognia (np. płonący fotel ~300 kW) nie wydziela energii dość dużej, by spowodować rozgorzenie.
-
C - materiał o ograniczonym udziale w pożarze. Przy średnim źródle ognia (np. kosz na śmieci ~100 kW) nie powoduje rozgorzenia, jednak przy większym źródle (300 kW) rozgorzenie już nastąpi.
-
D - materiał łatwo zapalny, ale w pewnym stopniu zdolny przeciwstawić się oddziaływaniu małego płomienia przez dłuższy czas (rozgorzenie następuje dopiero po ponad 2 minutach działania płomienia 100 kW, lecz przed upływem 10 min).
-
E - materiał bardzo łatwo zapalny; przy małym płomieniu (100 kW) ulega zapaleniu bardzo szybko (rozgorzenie nastąpiłoby przed 2 minutami). Wymagania stawiane klasie E są minimalne - materiał musi jedynie oprzeć się krótko zapaleniu od małego płomienia (zob. niżej).
-
F - wyrób nieklasyfikowany, który nie spełnia nawet kryteriów klasy E. Może zapalać się bardzo łatwo i gwałtownie rozprzestrzeniać ogień; dotyczy to także wyrobów, które nie zostały przebadane pod kątem reakcji na ogień.
Każdej klasy podstawowej (A2-D, a w przypadku posadzek także A2fl-Dfl) towarzyszą dodatkowe klasy dymowo-palące określające rozwój dymu oraz płonących drobin. Oznacza to, że pełna klasyfikacja wyrobu zawiera kombinację symboli, np. B-s1,d0 czy C-s3,d1. Klasy dymu (s) to: s1 - bardzo małe zadymienie, s2 - średnie, s3 - duże zadymienie. Klasy płonących kropli/cząstek (d) to: d0 - brak płonących kropli, d1 - nieliczne/krótkotrwałe płonące krople, d2 - intensywne i długotrwałe kapanie palącego materiału. Informacja o klasie reakcji na ogień jest uzupełniana właśnie tymi oznaczeniami s1-s3 i d0-d2. Na przykład materiał sklasyfikowany jako B-s1,d0 charakteryzuje się bardzo ograniczonym udziałem w pożarze, jednocześnie w testach niemal nie wytwarzał dymu (s1) ani płonących kropli (d0).
Metody badań
Norma PN-EN 13501-1 jest klasyfikacją wynikową - oznacza to, że aby ustalić klasę reakcji na ogień danego wyrobu, należy wykonać zestaw standardowych badań ogniowych, a następnie porównać uzyskane wyniki z kryteriami dla poszczególnych klas. W normie zdefiniowano pakiet metod badawczych:
-
Badanie niepalności (EN ISO 1182) - próbka materiału umieszczana jest w piecu laboratoryjnym o temp. ok. 750°C. Mierzy się maksymalny przyrost temperatury (ΔT), ubytek masy próbki (Δm) oraz czas ewentualnego płomienia (tf). Wynik określa, czy materiał można uznać za niepalny.
-
Badanie kalorymetryczne (EN ISO 1716) - oznaczenie wskaźnika ciepła spalania (PCS) metodą bombowej kalorymetrii. Określa całkowitą energię, jaką materiał może wydać przy całkowitym spaleniu (MJ/kg lub MJ/m²). Badanie to wykorzystywane jest głównie dla klasy A1 i A2.
-
Test pojedynczego płonącego przedmiotu - SBI (EN 13823) - główny europejski test reakcji na ogień dla większości wyrobów (poza niepalnymi oraz podłogami). Próbka (np. płyta ścienna) w kształcie narożnika jest poddawana oddziaływaniu palnika gazowego (~30 kW) w kącie. Podczas testu rejestruje się szybkość wydzielania ciepła i rozprzestrzenianie płomienia. Wynikiem są m.in.: FIGRA (Fire Growth Rate Index, wskaźnik szybkości narastania pożaru - maksymalny stosunek wydzielanej mocy cieplnej do czasu 600s (Total Heat Release - całkowite ciepło wydzielone w ciągu pierwszych 600 s), a także obserwacja osiągnięcia płomieni do określonych granic (LFS - Lateral Flame Spread). Równocześnie mierzy się zadymienie (parametry SMOGRA, TSP 600s) oraz obecność palących się odpadających fragmentów. Test SBI jest kluczowy dla klas od A2 do D.
-
Badanie zapalności małym płomieniem (EN ISO 11925-2) - próbka jest poddawana działaniu małego płomienia (jak zapałka) przez 15 lub 30 sekund. Sprawdza się, czy i w jakim stopniu płomień rozprzestrzeni się po próbce (maksymalna długość nadpalenia). Test ten symuluje kontakt z niewielkim źródłem ognia i jest wymagany dla klas od B do E (dla A1 i A2 zwykle pomijany, bo materiały te i tak przechodzą surowsze badania).
-
Test promieniowego źródła ciepła (podłogi) (EN ISO 9239-1) - stosowany tylko dla posadzek. Próbkę poziomą poddaje się promieniowaniu cieplnemu o gradiencie (jak przy oddalaniu od ognia) oraz zapala od małego płomienia. Mierzy się krytyczny strumień promieniowania (minimalny przy którym następuje zapalenie) oraz długość spalania. Wynik służy klasyfikacji od A2fl do Dfl (posadzki).
Wszystkie powyższe metody są znormalizowane i opisane w normach przywołanych w PN-EN 13501-1. Klasyfikacja jest przyznawana na podstawie zbioru wyników - przykładowo dla materiału budowlanego (ściennego) ubiegającego się o klasę B należy wykonać test SBI oraz test małego płomienia i sprawdzić, czy wyniki spełniają jednocześnie wszystkie kryteria przewidziane dla klasy B.
Warto podkreślić, że normę stosuje się ściśle według zasad end-use, tzn. badania przeprowadza się na próbkach odzwierciedlających rzeczywiste użycie (np. z odpowiednim podkładem, szczelinami montażowymi itp.), a uzyskana klasyfikacja formalnie dotyczy tylko zakresu zastosowania opisanego w raporcie z badań.
Wymagania dla poszczególnych klas
Każda klasa reakcji na ogień jest zdefiniowana przez graniczne wartości uzyskanych w ww. testach parametrów. Poniżej zestawiono kryteria techniczne dla klas A1-F (dotyczące wyrobów budowlanych innych niż podłogi i izolacje rur):
-
Klasa A1: Materiał musi praktycznie nie reagować w pożarze. W badaniu niepalności (ISO 1182) spełnione muszą być surowe kryteria: wzrost temperatury ≤ 30°C, ubytek masy ≤ 50%, brak trwale palącego się płomienia (tf = 0 s). Równocześnie ciepło spalania (PCS) zmierzone kalorymetrycznie (ISO 1716) nie może przekraczać 2,0 MJ/kg (dotyczy to każdego składnika istotnego w przypadku wyrobu niejednorodnego). Materiały spełniające te wymagania uznaje się za niepalne. Przykłady: beton, wełna mineralna bez lepiszcza, ceramika - wiele z nich uzyskuje A1 bez badań dzięki decyzji Komisji Europejskiej (np. materiały z ≤1% organiki).
-
Klasa A2: Materiał niemal niepalny, dopuszcza się jednak śladową reakcję w ogniu. Wymagania są nieco łagodniejsze: w teście niepalności ΔT ≤ 50°C, ubytek masy ≤ 50%, czas płomienia ≤ 20 s lub (alternatywnie) w badaniu PCS: ≤ 3,0 MJ/kg (dla każdego istotnego komponentu). Ponadto, aby potwierdzić, że wyrób nie nasila pożaru, należy wykonać test SBI - kryteria dla A2 to: FIGRA (wskaźnik szybkości wydzielania ciepła) ≤ 120 W/s, THR 600s ≤ 7,5 MJ oraz brak rozgorzenia do krawędzi próbki (LFS). Spełnienie tych warunków oznacza, że materiał prawie nie przyczynia się do rozwoju ognia. Przykłady: płyty gipsowe z ograniczoną ilością polimerów, wełna mineralna z lekkim lepiszczem - zwykle klasyfikowane jako A2-s1,d0 (bardzo ograniczone dymienie, bez płonących kropli).
-
Klasa B: Obejmuje materiały palne, lecz trudno zapalne, o bardzo ograniczonym wkładzie w pożar - ich zachowanie jest zbliżone do klasy A2 w testach ogniowych (bez wymogu niepalności). Kryteria klasy B dla wyrobu budowlanego to FIGRA ≤ 120 W/s, THR600s ≤ 7,5 MJ, LFS (płomienie) niedochodzące do krawędzi próbki w teście SBI, a także pozytywny wynik testu małego płomienia (30 s ekspozycji, nadpalenie ≤ 150 mm w 60 s). W praktyce materiały klasy B spełniają niemal takie same kryteria jak A2 w SBI, lecz nie są tak ograniczone pod względem składu (mogą zawierać więcej materiałów palnych). Przykłady: niektóre trudno zapalne tworzywa i piany, wyroby drewnopochodne uszlachetnione ogniochronnie - często osiągają klasyfikację B-s2,d0 lub B-s1,d0.
-
Klasa C: Materiały palne, trudno palne - dopuszczalny jest już ograniczony rozwój pożaru. W teście SBI muszą osiągnąć: FIGRA ≤ 250 W/s, THR600s ≤ 15 MJ, płomienie nie mogą wyjść poza obręb próbki (LFS < edge). Również wymagane jest przejście testu małego płomienia 30 s (nadpal. ≤ 150 mm). Kryteria te są mniej surowe niż dla klasy B, co oznacza że materiał klasy C może wydzielać więcej ciepła i szybciej się palić, choć nadal nie powoduje gwałtownego rozgorzenia. Przykłady: grubsze elementy drewniane (drewno lite zwykle klasa D, ale np. odpowiednio obrobiona sklejka może osiągnąć C), tworzywa o ograniczonym rozprzestrzenianiu płomienia.
-
Klasa D: Materiały o umiarkowanej lub wysokiej palności, dopuszczalne w mniej rygorystycznych zastosowaniach. W testach SBI: FIGRA ≤ 750 W/s (znacznie wyższa dopuszczalna szybkość wydzielania ciepła). Wymóg LFS nie jest stawiany tak rygorystycznie - przyjmuje się, że produkty klasy D mogą ulec spaleniu na całą powierzchnię próbki. Muszą jednak wciąż przejść test małego płomienia 30 s (nadpal. ≤ 150 mm). Tak wysoka wartość FIGRA oznacza, że materiał klasy D może przyczyniać się do pożaru w znacznym stopniu (w badaniu pokojowym ISO 9705 typowo powoduje rozgorzenie po 2-10 minutach). Przykłady: surowe drewno i materiały drewnopochodne (MDF, OSB), niektóre tworzywa piankowe, które zapalają się dość łatwo, ale wymagają średniego źródła ognia do pełnego rozwinięcia pożaru.
-
Klasa E: Materiały łatwopalne, które jednak są w stanie przez bardzo krótki czas oprzeć się małemu płomieniowi. Jedynym wymaganiem klasy E jest pozytywny wynik testu małego płomienia 15 s - płomień nie może rozprzestrzenić się ponad 150 mm w ciągu trwania testu (20 s od zapalenia). Nie przeprowadza się testu SBI ani nie ocenia dymu/kropli dla tej klasy, stąd materiały E mogą w rzeczywistości silnie dymić i palić się intensywnie. Przykłady: papier, cienkie tkaniny dekoracyjne, pianki łatwopalne - jeśli tylko nie zapalają się od razu od zapałki, mogą uzyskać E.
-
Klasa F: Obejmuje wyroby, które nie uzyskały klasy E (np. płomień rozprzestrzenił się za szybko) albo nie były badane w ogóle. Formalnie oznacza „brak określonych właściwości w zakresie reakcji na ogień”. Taki materiał może stwarzać bardzo duże zagrożenie pożarowe i zwykle nie jest dopuszczany do stosowania w budownictwie bez specjalnych zabezpieczeń. Przykłady: materiały skrajnie łatwopalne - np. pianki petrochemiczne bez uniepalniaczy, cienkie materiały plastikowe, słoma itp.
(Uwaga: Podobne kryteria dotyczą klas posadzek A1fl-Ffl oraz izolacji przewodów A1L-FL, przy czym w ich przypadku zamiast SBI stosuje się odpowiednio test promieniowego źródła ciepła dla posadzek lub SBI z odmiennymi progami dla izolacji rur)
Zastosowanie normy w branży budowlanej
Jednolity system klasyfikacji ogniowej wg EN 13501-1 ma kluczowe znaczenie dla projektowania i dopuszczenia wyrobów budowlanych na rynek UE. Producenci muszą poddawać swoje materiały wymaganym badaniom i uzyskać klasyfikację - jest ona niezbędna do sporządzenia Deklaracji Właściwości Użytkowych i oznakowania CE, zgodnie z wymogami Rozporządzenia CPR (305/2011). Klasa reakcji na ogień wyrobu jest zwykle podawana w dokumentacji technicznej i na etykiecie produktu. Dzięki temu projektanci i architekci mogą łatwo dobrać materiały spełniające wymogi przepisów pożarowych. Prawo budowlane (w Polsce m.in. Warunki Techniczne) określa minimalne klasy wymagalne dla określonych zastosowań - np. materiały wykończeniowe na drogach ewakuacyjnych muszą mieć klasę co najmniej B-s1,d0 lub C-s2,d0 (w zależności od kategorii budynku), pokrycia dachowe muszą być nierozprzestrzeniające ognia itp.. Dlatego już na etapie projektu należy sprawdzić dostępność i zakres zastosowania klasyfikacji ogniowych dla przewidzianych rozwiązań.
Klasyfikacja wg PN-EN 13501-1 jest też istotna dla inwestorów i inspektorów - stanowi czytelny wskaźnik bezpieczeństwa pożarowego budynku. Ułatwia ona weryfikację zgodności z wymaganiami ubezpieczycieli oraz organów dopuszczających obiekt do użytkowania. W praktyce, komplet dokumentów klasyfikacyjnych (raporty z badań i klasyfikacje) jest wymagany przy odbiorach budowlanych; stosowanie wyrobu nieodpowiadającego swojej deklarowanej klasie może skutkować koniecznością jego wymiany. Ogólnounijny charakter normy sprawia, że wyniki badań ogniowych są porównywalne w całej Europie, co sprzyja swobodnemu obrotowi wyrobów i podnoszeniu standardów bezpieczeństwa pożarowego.
Zmiany względem poprzednich wersji
PN-EN 13501-1:2019-02 oparta jest na EN 13501-1:2018, która zastąpiła wcześniejszą wersję EN 13501-1:2007 + A1:2009. Nowa edycja wprowadziła przede wszystkim ujednolicenie i doprecyzowanie zapisów, zachowując jednak ten sam system klas reakcji na ogień. Klasyfikacje A1-F oraz odpowiadające im kryteria badań pozostały zasadniczo niezmienione (Euroklasy ustanowione we wcześniejszych wersjach normy zostały utrzymane). Wprowadzono natomiast zmiany redakcyjne i aktualizujące: m.in. wyszczególniono klasy dla izolacji liniowych przewodów (A1L-FL) w głównym tekście normy (wcześniej kwestie te pojawiały się w załączniku lub odrębnych dokumentach), zaktualizowano odniesienia normatywne (np. nowsze wydania norm badawczych, definicje z EN ISO 13943:2017), a także uwzględniono zmiany w przepisach - odniesienie do Rozporządzenia CPR zamiast Dyrektywy CPD (poprzednio obowiązującej). Ponadto w treści normy zaakcentowano możliwość stosowania wyników badań w ramach tzw. rozszerzonego zakresu zastosowania (EXAP) - pojawiły się odwołania do raportów z ekspolacji wyników zgodnie z EN 15725 oraz wytycznych CEN/TS 15117.
Podsumowując, edycja z 2019 r. stanowi głównie aktualizację formalno-redakcyjną normy, nie zmieniając samych wymagań ogniowych dla poszczególnych klas. Dzięki temu utrzymana jest ciągłość systemu Euroklas, a jednocześnie norma jest dostosowana do bieżących realiów prawnych i technicznych.